Duulaankii Dayax Weerar iyo Caalya 1904

Horaantii qarnigii hore (1904) mudo lagu qiyaaso ayaa waxa dhacay weeraar u ku qaaday Wadaadkii Waalnaa iyo budhcad u watay reero Ciidagale ah. Weeraarkas waxa lagu magacaabay "Dayax Werrar" goor habeenimo ah bay ahayd iyo dagaal dhuumasho ah. Goobtaas waxay ku dhaceen dooxatadii la odhan jiray "Daraawiishta" 2000 oo halaad , ninka abaanduulaa ka ahaa geel qaadkana waxa la odhan jiray Shariif Cabdullaahi Shariif Cumar oo ahaa reerka Ashraaf la yidhaahdo.Waxa "oday ka sheekee" ahaan nagu soo gaadhay inu ina Cabdalle Xasan geel qaadkaas ka xumaa oo aanay marna talada ugu jirin in Suldaan Diiriye oo markaas ay xidid ahayeen sidu isagu sheegtay aanu taas ka qabin, inkastoo Suldaan Diiriye annu dhinacna Daarood ka soo gelin , hese yeeshe waxa laga yaabaa in ehelkiisu ka qabeen, wuxu yidhi ina Duuflaalku isagoo ka calaacalaya arinkaas:

Duuflaalkii:

Ciidagale ma daaroo,
an danqabi maayo;
Duubiyey calaamayn,
Diiriyaanu xididnoo;
Dayax weerar jeer hore
rag baa igu dukhuuloo.

Aw Jaamac Cabdi Ciise, Taariikhda Daraawiishta page 29.

Heyssheee geelii ma soo celin, wuxunu kala talaabay Shabeele oo Ogaadeen (Ammaadin) Suldaankooda ayuu Ina cabdilaahi Xasan gabadh ku weydiistay. Suldaankii Ogaadeen ayaa diiday geel ana ahayn geelii Ciidagale laga soo dhacay inu gabadha yarad uga qaato. Wadaadkii waa kala dardaarmoo wuxu yidhi Ciidagale geela waa ka daba iman doonaane geelaa kale qaado. Suldaankii Ogadeen baa yidhi "Ciidagale oo Shabeele noo dhexeeyo halkay ii soo mari " geelii sidaas buu Ogadeen ugu gacan galay.Ciidagale waxay geellii daydayaanba mudu ka dib ayuu Maxamuud Ducaale Suldaan Guuleed soo ogaaday halku geelii ku danbeeyay, Maxamuud Ducaale wuxu ahaa nin taariikh mug ah ku dhex lehaa Isaaqa , wuxu ahaa nin ay rag faro badani ku dhaadan jireen waxay walaalo ahaayen Nuur Ducaale Dhagacun iyo Qawdhan Ducaale , wuxu ahaa nin hada iyo jeer laga bilaabi 1870-1910kii ka dhex muuqan jiray maansooyinka iyo dagaalada , geesigii iyo gabyaagii weynaa ee Xuseen Xasan waa ninku tebey markii Berbera lagu xidhay 1889kii: marku lahaa :

Suldaankiyo cuqaashii miyaan sixin khabaarkayga

Saaxiibkey Maxamuud miyaa seegay marinkiisa

Isagaase xaajada sirgaxan saababayn jiraye

Sahlanaa amuurteydu sow lalama sooyaamo.

Nuur Suldaan Faarax Suldaan Guuleed "Nuur Tayo" ooy isku jiil ahaayeen ayaa waagi u saldanada waayay ee ka dibna la boqray suldaan Diiriye Suldaan Xasan (1877kii) isagoo 15 jir ah , ayaa isagoo saluugsan wiilka yar ee u adeerka u yahay ee laga doortay ayaa isagoo suldaan Diiriye na duraya Ciidagale na la hadlaya isagoo markaas le hadii aan anigu talin lahaa sidan ma noqteen iyo hadii Maxamuud la waayo yaa reerka u talin , wuxu yidhi:

Haday alalegti aniga tahay lama idlaadeene
Geelii irdaha weyn lahaa inaba yaa daajin
Isha baryada yaa idinla tagi arinka liitooba
Maxamuud hadii iilka la dhigo yaa armin doona

Maxamuud wuxu ahaa ninkaas ku caan baxay talada, Maxamuud Ducaale oo d'a ah ayaa ku dardaaramay in geela naawlistiisa looga dhigo abaanduule isagoo waagaas d'a ahaa ,sidii baana loo yeelay . Geelii Webiga daashiisa baa laga soo qaaday Ogaadeenkii , 200 iyo 1000 kale oo dheeraad ah. Geeraarkan dheer ayuu Xaye Galaydh mariyay ka dib markii geela la soo qaaday isagoo kana mid ahaa gaaskii geela soo qaaday. Xaye geeraarkan wuxu kaga sheekaynayaa meelahay geela la soo mareen oo dhan iyo goobahay ku jareen Ogadeenkay geela ka soo maroorsadeen. Geelaas wuxu ahaa geelii la magac baxay "Caalya".

Geeraar waa nin godkiisiyo

Garanaaya higaadiiyo

Nin libaax ku gullaalo

Gabi oodan jafaayoo

Sidii goodir haraadoo

Aar gabnii laga laayoo

Goortii Aadmigu seexday

Guux hadaan ledi waaye

Afartaan isu geeyey

Maan gollaana ka sheego

Iyadoo gallimaadiyo

Naloo geeystay waxyeeloo

Oo gogoshii qaban weynay

Kuwii soo gatay moodka

War ma la noo galbiyeenoo

Faqi noo go'ay maanta

Faran geela ku raagiyo

Gadaanley wada buuxdiyo

Ma la gaadhnay sibraarka

Geeddigii u horeeyey

Goolmadooobiyo Quus

Galabtii ma marnay

Geeddigii ka dambeeyay

Daroor maw gudubnoo

Geela mawgu qalnay

Geeddigii ka dameeyay

Colkiiyoo kala giigoo

Xaajadii gudahiisa

Ninba meel ka goldoonay

Guurtidaanu u soocniyo

Garyaqanku ma fiirshoo

Geesigii Maxamuud

Guddoonkii ma ku deyney

Gaashaan dheeg wiyileedloo

Ma guud saarnay caleentoo

Sidii gaalka Talyaani

Gaardi mayskula meernay

Geeddigii ka dambeeyey

Gigadii Qorituur

Gaado aanu ku laynay

Reer Dhagood maku giirtay?

Geeddigii ka dambeeyey

Gadhka Waadhida-Heela

Awrku maw gelin daaqay

Geeddigii ka dambeeyey

Galka Dhiito dusheeda

Caanihii hasha geydhiyo

Galaan maysku biyeynoogalxood maysla noqdeen

Geeddigii ka dambeeyey

Sida roobka Gu'Soora

Gaatan meel xeradeeda

Ma guulaamo dhaqaaqnay

Geeddigii ka dambeeyay

Geligii Cillanaa

Gaadiidkaanu ku laynay

Gaajadii ma ku reebnay

Geedigii ka dambeyay

Nin doonaa ha gunuufee

Gurmad hayska mareenoo

Ha gees qaado digniintuye

Godka Aw Cali jiifiyo

Kolkaannu Heele? gudbayney

Inaanan gabanaynin

Gunti mayska helnay.

Geeddigii ka dambeeyey

Galbeed masu majiirnoo

Geela naawilidiisa

Guclaroor ma ahayn

Geeddigii ka dambeeyay

XidhGalool ma ahaynoo

Fardaha maw galgalsiinay

Geeddigii ka dambeyey

Galladiid dhinaceeda

Gawaantii la fadhiistay

Geesaa maw kala boodnoo

Goohu maysu baxaayey

Geeddigii ka dambeeyey

Kolkaanu gaanka Hudduudo

Golaneyney biyaa??

Leexadii cirka gaadhay

Galawgu iyo Fiintu

Galiyaay ma ku waashay

Geeddigii ka dambeeyay

Gooradiisa ma qaadnoo

Sidii gaas ma maraynoo

Garbo maw hadhasaneynay

Geedigii ka ambeeyey

Meel guyaal laga raagoo

Baryo ood lagu gooyniyo

Taliskii? dadka gooyiyo

Guuto loogu casuumay

Ma guullay habeennoo

Midhaa maw guranaynay

Geeddigii ka dambeeyey

Gudihii Webigii iyo (Shabeele)

Gudcurkay fadhiyeen

Arrinkaanu gorfaynay

Gaadiidka naga reebiyo

Guul inoogu dhaqaaajiyo

Inoo gaabsha dhawaaqiyo

Guhaad maysku aloosnay

Geeddigii ka dambeeyay

Habeenkaas gidigiis

Gucleroor ma ahayn

Geeddigii ka dambeyay

Kolku waagu guduutay

Annkoo gildhigii iyo

Isu geynay rasaasta

Weerarkii gigta yeedhay

Gurmad aaran kaxeeyoo?.......................

Geeddigii ka dambeeyay

Geelu haysu yimaadee

Xigsin maysku garaacnoo

Ul Galool maku taagnay

Geeddigii ka dambeeyay

Kuwii Goodir liskeediyo

Galxoodkeeda dhamaayay

Geetaan kaanu ka reebnay

Gamiguuu curanaaya

Gega mayska arkeenoo

Madhiinkii gurxamaayiyo

Gooska maysla abaarnay

Goda-xiis dabadeeda

Ma gogleeyey Tukuu

Geeddigii ka dameeyay

Iyadoo Gesiluub?

Gaashaankii nagu raacdoo

Gubad qiiqii la moodo

Durba maysla galcoonoo

Ka Gar mays daba joogtay

Geeddigii ka dambeeyay

Habeenkaa garbiyaay iyo

Gudimooyin u qaatiyo

Guri looma haleelee

Intoo laysu gadaamay

Gardiidkay cararaysay

Gujo mawgu labaynay

Geeddigii ka dambeeyey

Goolibaadhkiyo faylkiyo

Siidhigii gantamaayay

Gaadhba mays dalbanaayey

Geeddigii ka dambeeyay

Habeenkaa gidigii iyo

Gadoobkey Ledo yeedhayiyo

Garridaannu tubanayniyo

Goobo Dhoobiyo baana

Ma gariiray dhulkii

Geeddigii ka dambeeyay

Geelashay dhaqaayeen

Gaajadii ma ku reebnay

Geedigii ka dambeeyay

Ayaxoo gala waabshiyo

Sidii geed timireedka

Iyadoo gudguduudan

Gabnaa loo tirinaayo

Dhaankii mawla galnay

Geeddigii ka dambeeyay

Waa rag soo guddi laabtay

Gabalkoo ...............

Garab-weynta candhaysito

Gannabaa rati qoodh iyo

Gocaydii la lisaayiyo

Gurboodkii yaryaraa iyo

Kolba goosan ma soocnoo

Ma loo goostay qoryaa

Gujiyey oo iska dhaafee

Raga qaar hal godobeediyo

Hanoo geysto canaanoo

Intii gaal na cabiidshee

Gammankii naga oodmay

Rag dagaalka ka guulmiyo

Hana moodo gobtoodoo

Geedaa ... ku yaaliyo

Garxoor haw sahansheeno

Oo ganuunkaan ka jibeeniyo
Kolbay geel ha na jiidhee

Annagooo ganna mooyee

Walee gaadh nabadeed

Baan gudub loo wadaa seexan.